Dòng vốn là gì?

Dòng vốn là gì? nguồn vốn trong nước là gì? nguồn vốn FDI là gì? Khái niệm, Đặc điểm, phân loại của dòng vốn ra sao? 

Khái niệm về dòng vốn.

Dòng vốn là bao gồm toàn bộ các nguồn vốn như là nguồn vốn trong nước và nguồn vốn nước ngoài. 

Nguồn vốn được hiểu là các của cải vật chất do con người tạo ra và tích lũy lại. Nó có thể tồn tại dưới dạng vất thể hoặc vốn tài chính.

Xét một phương diện tổng quát khái niệm về vốn đầu tư là thuật ngữ dùng để chỉ các nguồn tập trung và phân phối vốn cho đầu tư kinh tế đáp ứng nhu cầu chung của nhà nước và của xã hội.

Nguồn vốn đầu tư bao gồm nguồn đầu tư trong nước và nguồn đầu tư nước ngoài.

Nếu chỉ xét theo nguồn hình thành và mục tiêu sử dụng thì vốn đầu tư là tiền tích luỹ của xã hội, của các cơ sở sản xuất kinh doanh phục vụ, là tiền tiết kiệm của dân cư và vốn huy động từ các nguồn khác.

Dòng vốn được phân loại như thế nào?

Nguồn vốn trong nước.

Nguồn vốn Nhà nước.

Nguồn vốn đầu tư nhà nước bao gồm:

+ Nguồn vốn của ngân sách nhà nước

+ Nguồn vốn tín dụng đầu tư phát triển của nhà nước

+ Nguồn vốn đầu tư phát triển của doanh nghiệp nhà nước, thủ tục xin cấp giấy chứng nhận đầu tư;

Đây chính là nguồn chi của ngân sách Nhà nước cho đầu tư.

Nguồn vốn này thường được sử dụng cho các dự án kết cấu kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh, hỗ trợ cho các dự án của doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực cần sự tham gia của Nhà nước, chi cho các công tác lập và thực hiện các quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế – xã hội vùng, lãnh thổ, quy hoạch xây dựng đô thị và nông thôn.

Với cơ chế tín dụng, các đơn vị này phải đảm bảo nguyên tắc hoàn trả vốn vay.

Nguồn vốn đầu tư này là thành phần chủ đạo trong nền kinh tế.

Nguồn vốn từ khu vực tư nhân

Nguồn vốn từ khu vực tư nhân bao gồm:

+ Phần tiết kiệm của dân cư;
+ Phần tích lũy của các doanh nghiệp dân doanh, các hợp tác xã.

Theo đánh giá sơ bộ, khu vực kinh tế ngoài Nhà nước vẫn sở hữu một lượng vốn tiềm năng rất lớn mà chưa được huy động triệt để.

Nhìn tổng quan nguồn vốn này xấp xỉ bằng 80% tổng nguồn vốn huy động.

Vốn của dân cư phụ thuộc vào thu nhập và chi tiêu của các hộ gia đình. Quy mô của các nguồn tiết kiệm này phụ thuộc vào:

+ Trình độ phát triển của đất nước.

+ Tập quán tiêu dùng của dân cư.

+ Chính sách động viên của Nhà nước thông qua chính sách thuế thu nhập và các khoản đóng góp với xã hội.

Thị trường vốn

Thị trường vốn có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế của các nước có nền kinh tế thị trường.

Nó là kênh bổ sung các nguồn vốn trung và dài hạn cho các chủ đầu tư.

Thị trường vốn mà cốt lõi là thị trường chứng khoán như một trung tâm thu gom mọi nguồn vốn tiết kiệm của từng hộ dân cư, thu hút mọi nguồn vốn nhàn rỗi của các doanh nghiệp, các tổ chức tài chính, chính phủ trung ương và chính quyền địa phương tạo thành một nguồn vốn khổng lồ cho nền kinh tế.

Đây được coi là một lợi thế mà không một phương thức huy động nào có thể làm được.

Dòng vốn nước ngoài

Mỗi quốc gia đều có những nguồn lực để phát triển nền kinh tế của mình, bao gồm các nguồn lực gần như không dịch chuyển được như đất đai, khí hậu, khoáng sản… và các nguồn lực có thể dịch chuyển được giữa các quốc gia như vốn, công nghệ, lao động. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ, việc dịch chuyển các nguồn lực giữa các quốc gia cũng trở nên sôi động hơn, đặc biệt là các nguồn lực về vốn.

Luân chuyển dòng vốn nước ngoài (di chuyển vốn quốc tế) là sự vận động của vốn từ quốc gia này qua quốc gia khác nhằm tìm nơi đầu tư có lợi. Về thực chất, di chuyển vốn quốc tế là sự vận động của tiền tệ và các tài sản khác giữa các quốc gia để điều chỉnh tỷ lệ kết hợp giữa các yếu tố sản xuất nhằm đạt được lợi ích tối đa. Sự vận động của vốn giữa các quốc gia đã tạo thành các dòng chảy vốn từ quốc gia này sang quốc gia khác nhằm làm cho vốn sinh sôi nhanh hơn.

Chính sự kỳ vọng về lợi ích sẽ thu được ở quốc gia khác là động lực thúc đẩy sự luân chuyển và tạo thành dòng chảy của vốn qua các biên giới quốc gia. Dòng vốn nước ngoài chỉ xuất hiện khi có sự chuyển giao về chủ sở hữu các tài sản tài chính từ nước này sang nước khác. Quá trình di chuyển vốn nước ngoài/quốc tế làm hình thành hai dòng chảy của vốn: Dòng chảy vào và dòng chảy ra. Về thực chất, sự luân chuyển vốn nước ngoài chính là sự luân chuyển các tài sản thực (bất động sản, máy móc thiết bị, dây chuyền, công nghệ,…) và tài sản tài chính (cố phiếu, trái phiếu, các khoản cho vay,…) giữa người cư trú và người không cư trú. Sự lưu chuyển này được ghi nhận ở mục cán cân tài chính trong cán cân thanh toán quốc tế của quốc gia. Trong đó:

Cán cân thanh toán quốc tế (BOP) là bảng thống kê tổng hợp các giao dịch giữa người cư trú và người không cư trú (người cư trú của các nước khác) trong một thời kỳ nhất định (thông thường được báo cáo theo quý hoặc năm). Về các yếu tố cấu thành, BOP bao gồm các hạng mục chính như:

– Cán cân vãng lai: phản ánh các giao dịch quốc tế giữa người cư trú và người không cư trú về thương mại hàng hóa (xuất, nhập khẩu hàng hóa); thương mại dịch vụ (xuất, nhập khẩu dịch vụ), thu nhập sơ cấp (thu nhập về đầu tư và lao động) và thu nhập thứ cấp (chuyển giao vãng lai),  xin cấp Giấy chứng nhận đầu tư;

– Cán cân vốn: ghi chép các khoản thu chi giữa người cư trú và người không cư trú về hoạt động chuyển giao vốn; hoạt động mua bán các tài sản phi tài chính, phi sản xuất.

– Cán cân tài chính: bao gồm toàn bộ các giao dịch giữa người cư trú và người không cư trú về đầu tư trực tiếp, đầu tư gián tiếp, giao dịch phái sinh tài chính, vay, trả nợ nước ngoài, tín dụng thương mại, tiền và tiền gửi [2].

Phân loại các dòng vốn nước ngoài

Sự luân chuyển dòng vốn quốc tế được thực hiện thông qua các hình thức đầu tư quốc tế. Tùy thuộc và các tiêu thức phân loại, dòng vốn nước ngoài vào/ra khỏi một quốc gia có thể được phân loại theo các hình thức khác nhau. Cụ thể;

Phân loại theo thời hạn đầu tư: dòng vốn có thể được phân chia thành các dòng vốn ngắn hạn và dòng vốn dài hạn. Trong đó, dòng vốn dài hạn là những dòng vốn có thời hạn đầu tư hoặc cho vay dài hơn một năm. Đại diện cho hình thức vốn dài hạn thường là các dòng vốn đầu tư trực tiếp, vốn vay của nhà nước và cũng có thể là bộ phận của vốn đầu tư gián tiếp. Dòng vốn ngắn hạn là những dòng vốn có thời hạn đầu tư, cho vay ngắn hơn một năm. Hình thức vốn ngắn hạn chủ yếu là các dòng vốn tín dụng thương mại, vốn đầu tư gián tiếp.

Phân loại theo tính chất tác động tới nợ nước ngoài: dòng vốn được chia thành dòng vốn tạo nợ và dòng vốn không tạo nợ.

Phân loại theo chủ thể đầu tư: dòng vốn được chia thành vốn tư nhân và vốn chính thức. Vốn tư nhân (Private Capital) là dòng vốn có nguồn gốc từ các doanh nghiệp, tổ chức tín dụng và các tổ chức phi chính phủ. Đại diện cho hình thức vốn tư nhân có thể là vốn đầu tư gián tiếp, vốn đầu tư trực tiếp và tín dụng thương mại. Trong khi đó, vốn chính thức (Offical Capital) là dòng vốn có nguồn gốc từ ngân sách của Chính phủ các nước, hoặc từ các tổ chức quốc tế. Hình thức phổ biến nhất của vốn chính thức chính là vốn ODA -Vốn hỗ trợ phát triển chính thức.

Phân loại theo danh mục đầu tư: các dòng vốn được chia thành ba loại theo chức năng đầu tư: (i) đầu tư trực tiếp; (ii) đầu tư gián tiếp (iii) đầu tư khác. Đây cũng là cách phân loại được sử dụng phổ biến, đồng thời trong các số liệu về dòng vốn nước ngoài trong cán cân thanh toán quốc tế cũng được phân loại theo tiêu thức này. Ngoài ra, dù không thuộc tài khoản vốn song kiều hối cũng là một trong những dòng vốn nước ngoài quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam. Vì vậy, trong phạm vi nghiên cứu của luận án, tác giả cũng lựa chọn phân tích sự dịch chuyển của từng dòng vốn nước ngoài trên cách phân loại theo danh mục đầu tư và kiều hối.

Dòng vốn đầu tư trực tiếp

Dòng vốn đầu tư trực tiếp (FDI) là một loại hình của luân chuyển vốn giữa các quốc gia trong đó người chủ sở hữu vốn đồng thời là người trực tiếp quản lý và điều hành hoạt động sử dụng vốn đầu tư [1, tr 214].

FDI xuất hiện khi một nhà đầu tư ở một nước mua tài sản có ở một nước khác với ý định quản lý nó. Do đó, quyền kiểm soát và tham gia vào việc đưa ra các quyết định quan trọng liên quan đến chiến lược, chính sách phát triển của doanh nghiệp là tiêu chí cơ bản giúp nhận diện FDI và phân biệt với đầu tư gián tiếp.

Theo các chuẩn mực của các tổ chức quốc tế như Quỹ Tiền tệ Thế giới (IMF), Tổ chức Hợp tác và phát triển Kinh tế (OECD), Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), FDI được định nghĩa bằng một khái niệm rộng hơn.

Theo IMF: Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) là hoạt động đầu tư qua biên giới, theo đó người cư trú của một nước có quyền kiểm soát hoặc có khả năng kiểm soát phần lớn, ảnh hưởng lớn vào việc quản lý của một doanh nghiệp là người cư trú của một nền kinh tế khác [3, tr 101].

Theo OECD: Đầu tư trực tiếp được thực hiện nhằm thiết lập các mối quan hệ kinh tế lâu dài với một doanh nghiệp, đặc biệt là những khoản đầu tư mang lại khả năng tạo ảnh hưởng đối với việc quản lý doanh nghiệp nói trên bằng cách: (i) Thành lập hoặc mở rộng một doanh nghiệp hoặc một chi nhánh thuộc toàn quyền quản lý của chủ doanh nghiệp hoặc một chi nhánh thuộc toàn quyền quản lý của chủ đầu tư; (ii) Mua lại toàn bộ doanh nghiệp đã có; (iii) Tham gia vào một doanh nghiệp mới; (iv) Cấp tín dụng dài hạn dài hơn 5 năm. 

Theo WTO: Đầu tư trực tiếp nước ngoài xảy ra khi một nhà đầu tư từ một nước (nước chủ đầu tư) có một tài sản ở nước khác (nước nhận đầu tư) cùng với quyền kiểm soát tài sản đó. Quyền kiểm soát là dấu hiệu để phân biệt FDI với các hoạt động đầu tư khác.

Nghị định số 16/2014/NĐ-CP ngày 03/03/2014 của Thủ tướng Chính phủ về quản lý cán cân thanh toán quốc tế của Việt Nam đã quy định cụ thể về các khái niệm liên quan đến đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam và đầu tư trực tiếp của Việt Nam ra nước ngoài, trong đó:

– Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam là việc người không cư trú bỏ vốn đầu tư và trực tiếp tham gia quản lý hoạt động đầu tư tại Việt Nam. Vốn đầu tư bao gồm vốn bằng tiền, các tài sản hợp pháp khác do người không cư trú đưa vào Việt Nam, lợi nhuận của người không cư trú được giữ lại để tiến hành hoạt động đầu tư tai Việt Nam.

– Đầu tư trực tiếp của Việt Nam ra nước ngoài là việc người cư trú bỏ vốn đầu tư và trực tiếp tham gia quản lý hoạt động đầu tư tại nước ngoài. Vốn đầu tư bao gồm vốn bằng tiền, các tài sản hợp pháp khác do người cư trú chuyển ra nước ngoài, lợi nhuận của người cư trú được giữ lại để tiến hành hoạt động đầu tư tại nước ngoài,  Dịch vụ xin giấy chứng nhận đầu tư.

Như vậy, về bản chất FDI là loại hình đầu tư quốc tế trong đó chủ đầu tư bỏ vốn để xây dựng hoặc mua phần lớn, thậm chí toàn bộ các cơ sở kinh doanh ở nước ngoài để là chủ sở hữu toàn bộ hay từng phần cơ sở đó và trực tiếp quản lý điều hành hoặc tham gia quản lý điều hành hoạt động của doanh nghiệp, đơn vị, dự án mà họ bỏ vốn đầu tư. Đồng thời, họ cũng chịu trách nhiệm theo mức sở hữu về kết quả sản xuất kinh doanh của dự án. Do sự di chuyển vốn đầu tư FDI thường đi kèm với đầu tư công nghệ và tri thức kinh doanh nên loại hình đầu tư này góp phần thúc đẩy mạnh mẽ quá trình CNH-HĐH ở các nước nhận đầu tư.

Đặc điểm của dòng vốn FDI

Các chủ đầu tư nước ngoài phải đóng góp một tỷ lệ vốn tối thiểu: Được gọi là vốn pháp định hoặc vốn điều lệ tùy theo quy định của từng nước để giành quyền kiểm soát hoặc tham gia kiểm soát doanh nghiệp mà họ tham gia góp vốn. Tỷ lệ vốn góp của các chủ đầu tư sẽ quy định quyền và nghĩa vụ của mỗi bên, đồng thời lợi nhuận và mức độ rủi ro cũng được phân chia dựa vào tỷ lệ này. Theo phân loại của các tổ chức quốc tế như IMF, OECD tỷ lệ này là 10% các cổ phiếu thường hoặc quyền biểu quyết của doanh nghiệp. Quy định của các nước thường không giống nhau về tỷ lệ vốn tối thiểu, trong đó: Luật của Hoa Kỳ quy định là 10%, Pháp và Anh là 20% trong khi Việt Nam trước đây là 30% và trong những trường hợp đặc biệt có thể giảm nhưng không dưới 20% (luật đầu tư 2005) [4, tr 115]. Đối với Việt Nam, theo luật đầu tư hiện hành, đã không còn có sự phân biệt giữa đầu tư trực tiếp và gián tiếp nữa. Luật Đầu tư 2014 sử dụng chung một khái niệm “Đầu tư kinh doanh” thay thế cho hai khái niệm là “Đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp” trước đây.

Các chủ đầu tư nước ngoài trực tiếp quản lý và điều hành dự án mà họ bỏ vốn đầu tư: Quyết định sản xuất kinh doanh và tự chịu trách nhiệm về kết quả của doanh nghiệp là một trong những đặc điểm chính của FDI. Vì vậy, có thể nói rằng FDI là hình thức đầu tư có tính khả thi, hiệu quả cao. Bên cạnh đó, FDI thường không chịu các ràng buộc về chính trị và không để lại gánh nặng nợ nần trực tiếp cho nền kinh tế. Quyền quản lý doanh nghiệp phụ thuộc vào tỷ lệ góp vốn của chủ đầu tư trong vốn pháp định của dự án. Theo đó, nếu chủ sở hữu đóng góp 100% vốn trong vốn pháp định thì doanh nghiệp hoàn toàn thuộc sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài và quản lý toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp.