Xét xử lưu động

Xét xử lưu động

Tại sao lại cần tỏ chức xét xử lưu động? Ý nghĩa và cách thức tổ chức phiên tòa xét xử lưu động theo quy định hiện nay? Cần lưu ý những gì để tổ chức phiên xét xử lưu động thành công?… và các vướng mắc liên quan sẽ được luật sư phân tích cụ thể:

I. Xét xử lưu động là gì?

Pháp luật tố tụng hình sự không có quy định riêng về xét xử lưu động, về phiên tòa lưu động mà chỉ có quy định về xét xử công khai và xét xử kín. Điều 25 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định Tòa án xét xử kịp thời, công bằng, công khai. Tòa án xét xử công khai, mọi người đều có quyền tham dự phiên tòa, trừ một số trường hợp cần giữ bí mật nhà nước, thuần phong, mỹ tục của dân tộc, bảo vệ người dưới 18 tuổi hoặc để giữ bí mật đời tư theo yêu cầu chính đáng của đương sự thì Tòa án có thể xét xử kín nhưng phải tuyên án công khai.

Địa điểm mở phiên tòa được Tòa án ấn định trong Quyết định đưa vụ án ra xét xử. Điều 255 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định quyết định đưa vụ án ra xét xử cần ghi ngày, tháng, năm ra quyết định; tên Tòa án ra quyết định; giờ, ngày, tháng, năm, địa điểm mở phiên tòa… Pháp luật không quy định trường hợp nào thì phải xét xử tại Trụ sở tòa án, trường hợp nào được xét xử ngoài trụ ở Tòa án tức xét xử lưu động.

Mặc dù, không được quy định trong pháp luật tố tụng hình sự nhưng khái niệm xét xử lưu động được thể hiện tại một số văn bản khác như tại Nghị quyết 37/2012/QH13 về công tác phòng, chống vi phạm pháp luật và tội phạm, công tác của Viện Kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân và công tác thi hành án năm 2013, Quốc hội nêu rõ: Tòa án nhân dân tối cao chỉ đạo các Tòa án tiếp tục đẩy mạnh việc tranh tụng tại phiên tòa; bảo đảm việc giải quyết, xét xử và ra bản án, quyết định đúng pháp luật, nhất là đối với các vụ án dân sự, hành chính. Nâng tỷ lệ hòa giải thành các vụ việc dân sự và tăng số vụ án hình sự xét xử lưu động. Tuy nhiên, đến Nghị quyết số 96/2019/QH14 thay thế cho Nghị quyết 37, Quốc hội đã không đề cập đến vấn đề xét xử lưu động. Nghị quyết của Hội đồng Nhân dân một số tỉnh cũng có quy định về chế độ hỗ trợ, chính sách đối với việc xét xử lưu động.

Tóm lại, xét xử lưu động hay phiên tòa lưu động thực chất là việc xét xử công khai được tổ chức ngoài trụ sở tòa án trong trường hợp cụ thể do Tòa án quyết định.

II. Xét xử lưu động có gì khác biệt?

Pháp luật tố tụng hình sự không có quy định về xét xử lưu động, việc xét xử luôn phải bảo đảm công bằng, khách quan, toàn diện, triệt để và đầy đủ. Do vậy, dù xét xử lưu động hay xét xử tại trụ sở tòa án về nguyên tắc là giống nhau và không có sự phân biệt.

Tuy vậy, qua thực tiễn tôi nhận thấy tâm lý chung của bị cáo và thân nhân của họ luôn không đồng tình việc bị đưa ra xét xử lưu động vì họ thường cho rằng mức án khi bị đưa ra xét xử lưu động thường cao.

Bị cáo bị đưa ra xét xử lưu động bị áp lực rất lớn, ảnh hưởng lớn đến tâm lý khai báo của họ. Tâm lý, uy tín của người bị xét xử lưu động bị ảnh hưởng, do đó họ sẽ khó có khả năng hòa nhập với cộng đồng sau khi phải chấp hành án. Đồng thời, việc xét xử công khai giữa hàng trăm, hàng nghìn người cũng gây nên tâm lý hoang mang, xấu hổ đối với người thân của người phạm tội.

Người bị đưa ra xét xử lưu động chịu sức ép rất lớn trước dư luận ngay khi xuất hiện tại phiên tòa mặc dù theo quy định một người không thể bị coi là có tội trước khi có phán quyết của tòa án.

Tham dự phiên tòa của Cộng hòa Liên bang Đức, tôi được giới thiệu về cái gọi là “Con đường than thở”. Tại Đức, trường hợp người bị đưa ra xét xử mà giam, giữ họ có một đường riêng dẫn đến phòng xử án để tránh việc họ có thể phải gặp mặt mọi người trên đường bị dẫn giải đến tòa và người ta gọi con đường đó là “con đường than thở” vì bị dẫn giải trên còn đường đó chỉ có bị giam giữ và những người bị giam giữ thường than thân, trách phận.

Tất nhiên, dưới góc độ răn đe tội phạm thì hoạt động xét xử lưu động vẫn là công cụ phát huy hiệu quả cao, phiên tòa lưu động là cơ hội để trực tiếp chuyển tải các quy định của pháp luật đến với người dân; ngoài tác dụng phổ biến pháp luật còn có tác dụng cảnh báo, răn đe giáo dục chung đối với mọi người.

Gần 20 năm hành nghề Luật sư, tôi đã tham gia bào chữa, bảo vệ trên chục vụ án được đưa ra xét xử lưu động và đã chứng kiến nhiều chuyện phát sinh từ những phiên tòa xét xử lưu động.

Về vấn đề an ninh, an toàn cho người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng: Trong một vụ án giết người, tôi tham gia bào chữa cho một bị cáo vị thành niên bị đưa ra xét xử tại UBND xã nơi xảy ra vụ việc. Phiên tòa có rất đông người tham dự do cả bị cáo, bị hại cùng ở một xã. Mẹ bị cáo là người giám hộ vắng mặt (bố bị cáo cũng bị đưa ra xét xử trong vụ án), với tư cách Luật sư bào chữa tôi buộc phải đề nghị hoãn phiên tòa và được Hội đồng xét xử chấp nhận. Nhưng ngay khi Hội đồng xét xử tuyên bố hoãn phiên tòa, rất đông người dân đã phản ứng quyết liệt. Rất may tôi đã được Cơ quan Công an hỗ trợ, bảo vệ và ra về bằng xe chuyên dụng của Công an.

Về cơ sở vật chất, tính tính uy nghiêm của phiên tòa: Do xét xử ngoài trụ sở, Tòa án sẽ phải bố trí hội trường xét xử theo quy định. Nhưng các hội trường xét xử này sẽ không thể được như tại trụ sở tòa án. Các phòng xét xử này thiếu tính uy nghiêm, các vị trí chỗ ngồi, âm thanh, ánh sáng… đôi khi chưa tuyệt đối đảm bảo quy định đặc biệt là với các hội trường xét xử ngoài trời.

Không phải phiên tòa lưu động nào cũng có đông người tham dự, tôi đã tham dự một phiên tòa lưu động về tội “Giết người” tại Trụ sở UBND phường nhưng vụ án đó không hiểu vì sao cũng không có người dân đến tham dự.

Về kinh phí tổ chức: Để tổ chức một phiên tòa lưu động đòi hỏi rất nhiều khâu từ công tác chuẩn bị, việc dự báo đánh giá, dự đoán tình huống, sự tham gia của nhiều lực lượng… Chi phí để tổ chức một phiên tòa lưu động cũng rất tốn kém.

III. Những lưu ý, chuẩn bị đối với phiên tòa xét xử lưu động

Để đảm bảo việc bào chữa, bảo vệ tại các phiên tòa lưu động, theo tôi cần một số lưu ý và yêu cầu sau:

– Hạn chế việc đề nghị hoãn phiên tòa trừ trường hợp bất khả kháng, tránh tuyệt đối việc hoãn phiên tòa, nếu cần thiết có thể trao đổi nghiệp vụ với Tòa án. Thực tế, các vụ án đưa ra xét xử lưu động Tòa án cũng thường trao đổi đề nghị Luật sư phối hợp.

– Cân nhắc và tiết chế các nội dung phát biểu tại phiên tòa đảm bảo trọng tâm, trọng điểm tránh bị kích động. Nhưng đây cũng chính là điểm hạn chế, ít nhiều cũng ảnh hưởng đến kết quả của việc bào chữa.

– Phải chuẩn bị phương tiện và tìm hiểu về đường đi trước, tôi luôn đến địa điểm mở phiên tòa lưu động để tìm hiểu trước về đường đi đến địa điểm tránh bị lạc.

– Cố gắng trao đổi với bị cáo và thân nhân để có ứng xử phù hợp tại phiên tòa tránh các xung đột, mâu thuẫn không cần thiết. Nhưng đây cũng là nội dung rất khó khăn vì gần như tất cả các bị cáo và thân nhân đều đề nghị Luật sư giúp họ hoãn phiên tòa nếu bị xét xử lưu động. Còn nhớ, tôi tham gia một vụ án tòa án xét xử lưu động đối với bị cáo đang chấp hành hình phạt tù thì phạm tội mới đến giờ xét xử không thấy cảnh sát dẫn giải bị cáo đến sau đó mới được thông báo buổi sáng bị cáo đi vệ sinh bị choáng ngã không thể tham dự phiên tòa.

Vì vậy, đối với các phiên tòa lưu động, cần nâng cao hơn nữa vấn đề hỗ trợ tư pháp nhằm đảm bảo, bảo vệ an ninh, an toàn phiên tòa trong những trường hợp cần thiết.

IV. Có nên duy trì xét xử lưu động không

Những người muốn duy trì việc xét xử lưu động cho rằng, xử lưu động có mặt tích cực, là hình thức xử công khai, thông qua đó để tuyên truyền pháp luật, nâng cao tinh thần cảnh giác, phòng chống tội phạm… Hiện nay trên các trang mạng xã hội, vì nhiều lý do khác nhau mà một số người đưa tin không đúng sự thật liên quan đến những vụ vi phạm pháp luật, từ đó khuếch tán, thêm gia vị cho ly kỳ như vụ án thảm sát ở Bình Phước, cả nước quan tâm, nếu không xử lưu động thì những tin xuyên tạc không chấm dứt được. Xét xử lưu động cũng nhằm tạo niềm tin trong nhân dân về nhiều mặt như tình hình trị an, chính sách của Đảng, Nhà nước.

Hơn nữa, chính TAND tối cao lại rất quan tâm đến việc xét xử lưu động bằng việc tính điểm thi đua. Ủy ban nhân dân địa phương cũng rất đồng tình việc tuyên truyền pháp luật bằng các phiên tòa lưu động, nhất là đối với những tội danh xảy ra nhiều tại địa phương và không ngần ngại cấp kinh phí cho tòa án để xét xử lưu động. Như vậy, xét xử lưu động cũng là một kênh tuyên truyền pháp luật…

Tuy nhiên, đã có nhiều ý kiến trái chiều về xét xử lưu động, đa số cho rằng nên bỏ. Những người đề nghị bỏ xét xử lưu động có nhiều người là thẩm phán, đã từng xét xử lưu động, có cả những vị nguyên là lãnh đạo TAND tối cao cũng thấy việc xét xử lưu động là không có hiệu quả, không đạt được mục đích chính là “tuyên truyền, giáo dục pháp luật”, mà chỉ thỏa mãn tính tò mò, hiếu kỳ của người dân. Hơn nữa, chi phí cho phiên xét xử lưu động rất tốn kém, chưa kể việc chuẩn bị, đảm bảo an ninh cho phiên tòa cũng mất nhiều công sức.

Ngay cả lãnh đạo Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bình Phước, nơi đã có phiên tòa xét xử vụ thảm sát sáu người cũng thừa nhận có ba mặt chưa được: tính uy nghiêm của phiên tòa bị giảm; tốn kém nhân lực, vật lực, gây nhọc sức cả những người tiến hành tố tụng, những người tham gia tố tụng và người dân; bị cáo ngoài việc phải chịu bản án của pháp luật còn chịu thêm một bản án từ đám đông, người thân của họ cũng bị ảnh hưởng nhiều.

Xét xử lưu động là một hình thức xét xử công khai, nhưng mức độ công khai rộng rãi hơn xét xử công khai tại phòng xử án tại trụ sở tòa án. Có vụ án, hàng nghìn người, thậm chí hàng vạn người đến xem tòa xét xử, trong đó có cả trẻ em. Nếu xét xử ở một địa điểm không phải là trong hội trường hay nhà hát thì những người đến xem còn leo cả lên nóc nhà, đu cả trên cây để xem cho rõ. Hãy xem phiên tòa xét xử lưu động vụ thảm sát ở Bình Phước thì thấy: giống như hồi cải cách ruộng đất người ta đến sân vận động để xem tòa án xét xử, đấu tố địa chủ vậy! Nếu có người nước ngoài đến Việt Nam du lịch chắc cũng không bỏ lỡ cơ hội xem tòa xử án.

Ở các nước văn minh, việc vào xem tòa xử án cũng không bị cấm nhưng người ta kiểm soát rất chặt chẽ: phải kiểm tra an ninh; khi vào phòng xử án thì tuyệt đối không được nói chuyện; nhiều nước còn cấm quay phim, chụp ảnh và nhất thiết, điện thoại di động phải gửi ở ngoài hoặc tắt như ở trên máy bay khi cất và hạ cánh vậy. Tuy vậy, ở những nước này, nếu không có việc đến tòa thì chẳng ai đến xem tòa án xét xử cả. Phòng xử án của họ không nhiều chỗ ngồi như ở ta. Và, nếu chúng ta thừa nhận suy đoán vô tội, việc xét xử được thực hiện theo nguyên tắc hai cấp (tòa án cấp sơ thẩm và phúc thẩm) mà lại xử lưu động là đi ngược lại với những nguyên tắc này. Cho phép lan tỏa những quyết định chưa có hiệu lực, chưa biết đúng hay sai, cũng tức là chấp nhận cho xã hội kết tội bị cáo.

Không ai phủ nhận ý nghĩa và tầm quan trọng của việc xét xử lưu động như: thông qua phiên tòa xét xử lưu động đã tạo điều kiện thuận lợi để nhiều người tham dự phiên tòa, nhân dân trực tiếp xem tòa xét xử về vụ án và qua đó hiểu biết thêm về pháp luật để bản thân họ rút ra những bài học, tránh xa những hành vi vi phạm pháp luật, qua đó giáo dục con em của mình tuân thủ pháp luật, đấu tranh với những hành vi vi phạm pháp luật xảy ra trong đời sống hàng ngày…

Nhưng xem ra, ý nghĩa này không còn nữa, vì trên thực tế, xét xử lưu động chủ yếu là để răn đe tội phạm, thỏa mãn sự hiếu kỳ của nhiều người, nhất là ở nước ta rất nhiều người có ‘thói quen” hễ có vụ tai nạn hay vụ án nào xảy ra thì cứ muốn tìm mọi cách đến tận nơi xem cho bằng được. Có nhiều người còn bỏ cả công việc, công sở để đến phiên tòa, chen lấn vào tận bên trong nhìn bằng được mặt bị cáo mới chịu. Không biết sau khi xem xử lưu động, người đi xem về liệu có còn đọng lại hoặc rút ra bài học gì không hay đi xem là để thỏa mãn tính hiếu kỳ?!

Đối với bị cáo, dù là chưa bị coi là có tội nhưng họ thấy bị bêu xấu, bị xỉ nhục trước hàng trăm, hàng nghìn, thậm chí hàng vạn người. Đã có trường hợp như anh Nguyễn Thanh K. ở thôn Đại An, xã Tam Đại, huyện Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam tự tử ngay trước khi ra phiên tòa xét xử lưu động. Có bị cáo chỉ phạm tội ít nghiêm trọng nhưng biết mình bị xét xử lưu động đã bỏ trốn, gây khó khăn cho việc xét xử của tòa án, mất công tổ chức phiên tòa lưu động nhưng không có bị cáo.

Lại có trường hợp xét xử vụ án giết người cướp của, người nhà của nạn nhân đã cầm dao lao vào đâm bị cáo trước vành móng ngựa, phiên tòa phải dừng lại để đưa bị cáo đi cấp cứu, còn người nhà nạn nhân thì bị tống giam; có vụ gây náo loạn phải huy động cả một trung đoàn cơ động đến giải vây cho hội đồng xét xử…

Về phía tòa án cũng không phải không có những trường hợp “cười ra nước mắt”! Thư ký phiên tòa ngồi trên “sân khấu” (bục xét xử) quấn trên đầu một vành băng trắng, hỏi ra mới biết, do trước đó phải chở vành móng ngựa từ cơ quan đến nơi xét xử lưu động bị té (ngã), vành móng ngựa đập vào đầu chảy máu, phải băng bó, may mà không bị đi cấp cứu. Rồi âm thanh bị trục trặc, chỉ nghe thấy tiếng hú, tiếng ẹt ẹt, phông màn bị gió hất tung…

Tính uy nghiêm của một phiên tòa không còn nữa. Lại có trường hợp vì sáng mai phải trả nhà văn hóa (hội trường xét xử) cho cơ quan chủ quản nên hội đồng xét xử đã phải tuyên án lúc 2 giờ sáng!

Đúng là xét xử lưu động ít nhiều cũng có tác dụng, nhưng cái được thì chưa thấy đâu, mà mất mát thì chưa ai tính được, chưa kể tốn kém tiền của, mà còn gây ra nhiều hậu quả cho xã hội không thể tính bằng tiền. Xét xử lưu động chẳng qua là tàn dư của tư duy phong kiến từ thời cải cách ruộng đất để lại.

Còn về pháp luật thì tra cứu cả Hiến pháp lẫn Bộ luật Tố tụng hình sự cũng như các văn bản hướng dẫn của TAND tối cao thì thấy không có quy định nào về xét xử lưu động. Bộ luật Tố tụng hình sự mới vừa được Quốc hội thông qua cũng không có quy định nào về xét xử lưu động. Vậy các tòa án căn cứ vào quy định nào của pháp luật để xét xử lưu động? Trong khi đó, ai cũng biết có một nguyên tắc có tính pháp chế là cơ quan nhà nước, cơ quan tư pháp (tòa án) chỉ làm những gì pháp luật cho phép chứ không phải là được làm những gì pháp luật không cấm như đối với công dân. Một nhà nước pháp quyền, tại sao tòa án lại không làm theo luật?! Có ý kiến thẳng thắn cho rằng, Luật tố tụng hình sự không quy định nhưng tòa vẫn làm là trái luật!

Ở nước ta, một số phương tiện thông tin đại chúng cũng thích đưa tin “giật gân, câu khách” mà không lường hết những mặt tiêu cực của xét xử lưu động. Có vụ án vừa xảy ra, lãnh đạo ở địa phương đó đã trả lời báo giới là “sẽ chỉ đạo tòa án xét xử lưu động”!
Ngay đối với các tòa án cho xét xử lưu động là cần thiết cũng phải thừa nhận rằng “gia đình, họ hàng bị cáo xin tòa đừng đưa ra xét xử, họ rất xấu hổ với địa phương”. Việc xét xử lưu động không chỉ có tác động xấu đến bị cáo mà đến cả gia đình, họ hàng của bị cáo cũng bị dư luận lên án.

Có ý kiến còn cho rằng, việc đưa bị cáo ra xét xử trước hàng trăm, hàng ngàn người dân nếu xét từ khía cạnh pháp quyền thì còn vi phạm quyền con người mà Hiến pháp đã ghi nhận.

Nếu cho rằng thông qua phiên tòa, tòa án còn có nhiệm vụ tuyên truyền pháp luật, nhưng có nhất thiết chỉ xét xử lưu động mới tuyên truyền được pháp luật mà xét xử lưu động hay xét xử ở trong phòng xử án cũng vẫn tuyên truyền được pháp luật, nhất là hiện nay đang trong giai đoạn bùng nổ thông tin. Không có phương pháp nào tuyên truyền pháp luật có hiệu quả hơn là tòa án hãy xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Những tích cực của xử lưu động chỉ mang tính lý thuyết, trong khi những hệ lụy từ xử lưu động thì rất khó lường.

Ai cũng thấy một vụ án được đưa ra xét xử lưu động thì hội đồng xét xử không thể không bị áp lực và thường áp dụng hình phạt rất nghiêm khắc, có khi xét xử ở trụ sở tòa án, bị cáo chỉ bị phạt cải tạo không giam giữ hoặc được hưởng án treo, nhưng vì xét xử lưu động nên bị cáo phải bị phạt tù giam. Thông thường, những vụ án khi đưa ra xét xử là án điểm, điều này không chỉ gây áp lực cho bị cáo mà còn áp lực cho cả luật sư, kiểm sát viên và hội đồng xét xử.

Nhiều tòa án đưa cả bị cáo là người chưa thành niên ra xét xử lưu động để tăng tính răn đe nhưng cũng có tòa không làm điều này vì e rằng phản tác dụng giáo dục, dễ làm các em bị tổn thương tâm lý… Tuy nhiên, vẫn có tòa viện cớ cần giáo dục, tuyên truyền pháp luật và phòng ngừa tội phạm ở địa phương nên vẫn đưa người chưa thành niên ra xét xử lưu động. Trong khi đó, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, TAND tối cao, Bộ Công an, Bộ Tư pháp và Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội đã thống nhất là không xét xử lưu động vụ án do người chưa thành niên gây ra.

Ở một số địa phương, tòa án còn đưa cả bị cáo phạm tội hiếp dâm, giao cấu với trẻ em, với người chưa thành niên ra xét xử lưu động, cuối cùng chỉ thỏa mãn sự hiếu kỳ của người xem.

Mấy chục năm nay, các tòa án vẫn xét xử lưu động, nhưng chưa ai tổng kết, đánh giá tác dụng của xét xử lưu động như thế nào, ngoài việc lấy đó là tiêu chí bình xét thi đua.

Xét xử lưu động
Xét xử lưu động

Tóm lại, chưa có một quy định nào về việc xét xử vụ án lưu động. Việc có đưa vụ án ra xét xử lưu động hay không phụ thuộc vào sự quyết định của Tòa án có thẩm quyền xét xử vụ án đó.

Trường hợp trong bản tư vấn có điều gì gây nhầm lẫn, chưa rõ ràng hoặc thông tin nêu trong bản tư vấn khiến quý khách chưa hiểu hết vấn đề, rất mong nhận được phản ánh của quý khách. Chúng tôi sẵn sàng giải đáp.

Đánh giá

Đề xuất cho bạn

Thông tin tác giả

Hotline: 034 663 1139
Tư Vấn Online
Gọi: 034 663 1139