Bộ luật Hình sự 2015 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017 quy định 22 (hai mươi hai) tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự tại khoản 1 Điều 51 và 15 (mười lăm) tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tại khoản 1 Điều 52.
Cùng với đó là các điều kiện khi áp dụng những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là những dấu hiệu mang tính chủ quan và khách quan của hành vi phạm tội, không là dấu hiệu định tội hoặc định khung hình phạt mà chỉ là căn cứ giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với trường hợp phạm tội.
Trường hợp áp dụng những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trách nhiệm hình sự
Pháp luật hình sự quy định cụ thể các trường hợp là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự tại Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (BLHS).
Tình tiết giảm nhẹ trong Bộ luật Hình sự
Bộ luật Hình sự quy định cụ thể 22 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, cụ thể như sau:
Người đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm.
Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả
Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng
Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết
Phạm tội trong trường hợp vượt mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội
Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra
Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra
Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn
Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng
Phạm tội vì bị người khác đe dọa hoặc cưỡng bức
Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra;
Phạm tội do lạc hậu
Người phạm tội là phụ nữ có thai
Người phạm tội là người đủ 70 tuổi trở lên
Người phạm tội là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng
Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình
Người phạm tội tự thú
Người phạm tội thành khẩn khai báo hoặc ăn năn hối cải
Người phạm tội tích cực giúp đỡ các cơ quan có trách nhiệm phát hiện hoặc điều tra tội phạm
Người phạm tội đã lập công chuộc tội
Người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác
Người phạm tội là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ, người có công với cách mạng.
Những tình tiết khác được Tòa án xem xét là tình tiết giảm nhẹ
Ngoài những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 51 BLHS, pháp luật cũng quy định theo hướng mở về vấn đề này.
Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ kèm theo đó phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án. Trong quá trình thi hành, có nhiều tình tiết được ghi nhận là tình tiết giảm nhẹ theo quy định tại khoản này.
Dưới đây là những trường hợp được xem xét là tình tiết giảm nhẹ theo hướng dẫn của Công văn 212/TANDTC – PC 2019 và Nghị quyết số 01/2000/NQ – HĐTP, cụ thể như sau :
Vợ, chồng, cha, mẹ, con, anh, chị, em ruột bị cáo là người có công với nước có thành tích xuất sắc được Nhà nước tặng một trong các danh hiệu vinh dự như: anh hùng lao động, anh hùng lực lượng vũ trang, người mẹ Việt Nam anh hùng, nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú, nhà giáo nhân dân, nhà giáo ưu tú, thầy thuốc nhân dân, thầy thuốc ưu tú hoặc các danh hiệu cao quý khác theo quy định của Nhà nước;
Bị cáo là thương binh hoặc người thân thích như vợ, chồng, cha mẹ, con, anh, chị, em ruột là liệt sỹ;
Người bị hại cũng có lỗi;
Thiệt hại do lỗi của người thứ ba;
Gia đình bị cáo sửa chữa, bồi thường thiệt hại thay bị cáo;
Người bị hại hoặc đại diện hợp pháp của người bị hại xin giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo trong trường hợp chỉ gây tổn hại về sức khỏe cho người bị hại, gây thiệt hại về tài sản;
Phạm tội do phục vụ yêu cầu công tác đột xuất như đi chống bão, lụt, cấp cứu;
Bị cáo tự nguyện giao nộp ít nhất ½ số tiền thu lợi bất chính hoặc tiền phạt bổ sung theo bản án, quyết định của Tòa án.
Vai trò của tình tiết giảm nhẹ khi quyết định hình phạt
Một trong những căn cứ quan trọng để Tòa án quyết định một mức hình phạt cụ thể đối với người phạm tội.
Thể hiện chính sách khoan hồng của Nhà nước ta đối với người phạm tội
Đảm bảo quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đặc biệt là đối với những người có nhiều thành tích trong chiến đấu, học tập và công tác; những người có công với cách mạng và thân nhân của họ
Thể hiện tính khách quan, mềm dẻo, linh hoạt trong quá trình giải quyết vụ án
Khuyến khích người phạm tội thành khẩn khai báo, thành khẩn hối lỗi trước hành vi phạm tội của mình.
Nguyên tắc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự ra sao?
Việc áp dụng những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự khi quyết định hình phạt cần tuân thủ theo các nguyên tắc sau đây:
– Phân biệt những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trách nhiệm hình sự với các tình tiết là dấu hiệu định tội
Tình tiết dấu hiệu định tội là những tình tiết có trong hành vi cấu thành nên tội phạm hoặc là các tình tiết làm tăng, giảm mức độ nghiêm trọng của tội phạm. Việc phân biệt rõ “tình tiết giảm nhẹ” với “tình tiết là dấu hiệu định tội” nhằm mục đích sẽ không nhầm lẫn dùng ” tình tiết dấu hiệu nhận tội” thành “Tình tiết giảm nhẹ” Ví dụ: Với tình tiết “giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” là tình tiết định tội Giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh tại điều 125 Bộ luật hình sự 2015.
Bởi vậy, Tòa án sẽ không được sử dụng tình tiết giảm nhẹ “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” để áp dụng như là một tình tiết giảm nhẹ nữa.
– Phân biệt các “tình tiết giảm nhẹ” với các “tình tiết là dấu hiệu định khung hình phạt” cấu thành giảm nhẹ.
Dấu hiệu định khung bao gồm cấu thành cơ bản, cấu thành tăng nặng và cấu thành giảm nhẹ. Dấu hiệu định khung hình phạt sẽ dẫn đến mức xử phạt tăng thêm hoặc giảm đi cho từng khung.
Theo đó, tình tiết là dấu hiệu định khung hình phạt cấu thành giảm nhẹ là những tình tiết bổ sung so với tình tiết cấu thành tội phạm cơ bản mà khiến cho hành vi phạm tội ít nguy hiểm hơn.
Lưu ý: Các tình tiết là dấu hiệu định khung hình phạt giảm nhẹ thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ khi ra quyết định hình phạt nữa.
Ví dụ: Với tội Tội chống phá cơ sở giam giữ tại khoản 1 quy định dấu hiệu cơ bản là chống chính quyền nhân dân có khung hình phạt từ 10-20 năm, nhưng nếu phạm tội ít nghiêm trọng thì khung hình phạt sẽ giảm còn 3-10 năm theo khoản 2 Điều này.
Trường hợp này, tình tiết giảm nhẹ “Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” không được áp dụng nữa.
– Được phép giảm mức hình phạt vượt mức tối thiểu của khung hình phạt.
Mỗi một khung hình phạt, pháp luật đã quy định mức tối thiểu và tối đa. Tùy theo mức độ nguy hiểm của hành vi mà Tòa án ra quyết định mức xử phạt cụ thể nhưng không được vượt quá khung hình phạt này.
Tuy nhiên, khi xem xét những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, Tòa án lại có thể quyết định mức hình phạt thấp hơn mức phạt tối thiểu của khung hình phạt. Nội dung này được ghi nhận tại Điều 54 Bộ luật Hình sự 2015:
Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật này.
Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng không bắt buộc phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.
Điểm mới về những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự TNHS được quy định trong BLHS năm 2015
Tại khoản 1 Điều 51 BLHS năm 2015 quy định 22 tình tiết được xem là tình tiết giảm nhẹ, theo thứ tự từ điểm a đến điểm x. Như vậy, ngoài việc giữ nguyên 18 tình tiết giảm nhẹ được quy định tại khoản 1 Điều 46 BLHS 1999, BLHS 2015 đã tăng thêm 4 tình tiết mơi được xem là những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự TNHS như sau:
đ) Phạm tội trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;
l) Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra;
p) Người phạm tội là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng;
x) Người phạm tội là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ, người có công với cách mạng.
Theo quy định, kể từ ngày 1/7/2016 khi quyết định hình phạt, ngoài 18 tình tiết giảm nhẹ đã có, Tòa án còn được áp dụng thêm 4 tình tiết nêu trên để giảm nhẹ TNHS cho người phạm tội, mà các tình tiết này trước đó, BLHS 1999 chỉ xem là các “tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ theo khoản 2 Điều 46”.
Ngoài ra, khoản 2 Điều 51 BLHS 2015 còn quy định “Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ trong bản án”.
Đây là quy định “mở” theo hướng có lợi cho người phạm tội, nhưng nó chỉ ở vị trí “thứ hạng” (khoản2 Điều 51), do đầu thú là việc người phạm tội (có thể ở giai đoạn chưa bị khởi tố, chưa bị bắt) khai báo hành vi phạm tội của mình hoặc các đồng phạm khác khi tội phạm đã bị phát hiện.
Còn hành vi “tự thú” là khi tội phạm hoặc người phạm tội chưa bị phát hiện nhưng đã tự giác khai báo và được BLHS 2015 ghi nhận tại Điểm r khoản 1 Điều 51 là tình tiết giảm nhẹ (trước đó là điểm o, khoản 1 Điều 46).
Như vậy, với vị trí đặc biệt quan trọng, quyết định hiệu quả công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm; đồng thời liên quan trực tiếp đến những quyền cơ bản nhất của con người, của công dân; BLHS 2015 vừa giữ nguyên 18 tình tiết giảm nhẹ của BLHS 1999 và mở rộng phạm vi áp dụng thêm 4 tình tiết ở Khoản 1 và theo hướng mở ở K.2 Đ.51 với cụm từ “Tòa án có thể coi…hoặc các tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ”nhằm kế thừa những quy định còn phù hợp, khắc phục căn bản những vướn mắc, bất cập đặt ra qua thựctiễn áp dụng; thể hiện đầy đủ quan điểm của Đảng về một nền tư pháp mang đậm tính nhân dân và các nguyên tắc tư pháp tiến bộ của Hiến pháp 2013.
Câu hỏi thường gặp về những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
Tại sao người phạm tội là cha, mẹ của liệt sỹ, người có công với cách mạng lại là tình tiết giảm nhẹ?
Đây tuy là tình tiết mới được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 nhưng đã được thừa nhận trong thực hiện xét xử nhiều năm qua. Việc quy định tình tiết này chủ yếu xuất phát từ chính sách của Nhà nước đối với người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng trong các cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc.
Tình tiết giảm nhẹ ảnh hưởng như thế nào đến việc quyết định hình phạt?
Tình tiết giảm nhẹ làm giảm mức độ trách nhiệm hình sự của người phạm tội, giảm nhẹ mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.
Một mức hình phạt lựa chọn loại hình phạt nhẹ hơn, khung hình phạt nhẹ hơn, mức hình phạt ít nghiêm khắc hơn hoặc thậm chí lựa chọn giữa hình phạt tù chung thân và hình phạt tử hình một phần phụ thuộc vào việc người phạm tội có hay không có tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, có một hay nhiều tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, để từ đó Tòa án quyết định.
Cơ quan nào có quyền xem xét tình tiết giảm nhẹ?
Toà án
Như vậy, trên đây là toàn bộ thông tin và nội dung tư vấn pháp luật của Luật Trần và Liên Danh liên quan đến những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Mọi thắc mắc xin liên hệ qua Hotline: Công ty luật uy tín để được giải đáp nhanh chóng, chu đáo và miễn phí!
